Neredesin Firuze Filmini Propp ve Greimas örnekçelerine göre inceleme

"Türk Milleti şanı,şeferi için yaşar." 

"Gerçek dediğiniz nedir ki? Gerçekler söylenince artık hatırlanacak ne kalıyor geriye?"

Neredesin Firuze filminden...

Neredesin Firuze Filmini incelemeye geçmeden önce Eyleyensel Örnekçenin ne olduğunu açıklayalım. Greimas'ın gösterge bilimsel çözümleme yöntemi özellikle görsel metinlerin analizi için elverişli araçlar sunar. Greimas Propp'dan devraldığı 31 işlevi öncelikle yirmiye daha sonra daha da öze inerek dört temel işlevle sınırlandırdı.

Bu dört işlev; sözleşme, sınama, yer değiştirme, iletişimdir.

Eyleyen sayısı ise altıdır ve aralarındaki ilişkiler belirli bir çizeme uygundur. Altı eyleyen ise şunlardan oluşur; gönderici, alıcı, nesne, özne, engelleyici ve destekleyici.

Eyleyensel Örnekçede;

Özne: Eylem yapar.

Nesne: Eylemin konusudur.

Gönderici (Gönderen): Eylemi belirler, kökeninde yer alır.

Alıcı (Gönderilen) : Etkileri, eylemin sonuçlarını alır, kendisi için eylemin gerçekleştiği kişidir.

Destekleyici (Yardımcı): Eyleme yardım eder.

Engelleyici: Eylemi engeller.

Eyleyensel örnekçe görsel anlatıların içerdiği temel yapıların ortaya çıkarılmasında ve benzerliklerin tespit edilmesinde oldukça işlevseldir..Propp ve Greimas anlatıların benzerliklerini tespit etmek işlev ve örnekçeler ortala koymuştur. Anlatıların, hikâyelerin özne ve nesneleri, çatışmaları olması doğaldır çünkü anlatıları oluşturan şeylerde çatışmalar, nesne ve öznelerdir. Anlatıları farklı kılacak şeyler öznenin hangi nesneyi elde etmek istediğidir. 

Neredesin Firuze Filmi

Konu

Hayri ve Orhan piyasaya sürdükleri başarısız kasetler sonucu borç batağında olan iki prodüktördür. İstanbul Plakçılar Çarşısında borçlu olmadıkları kimse kalmamıştır. O sıralar Almanya'da yaşayan Ferhat ile irtibata geçerler. Telefonda şarkı söylettikleri Ferhat'ın sesini çok beğenirler ve hemen harekete geçerler. Şarkıcı olmak düşüncesine saplantılı bir şekilde bağlı olan Ferhat, Hayri'nin kaset teklifini düşünmeden kabul eder, eşyalarını toplar ve soluğu İstanbul'da alır. Ferhat'ı hemen stüdyoya sokarlar ancak kaset borçlar yüzünden basılamaz. Ferhat son bir çare olarak bir televizyon şovuna çıkıp adını duyurmaya çalışır. Ertesi gün ofise Firuze adında zengin ve gizemli bir kadın gelir. Ferhat'a yatırım yapmak istediğini söyler. Birdenbire Umut Müzik'te ki karabulutlar dağılır. Herkes hayaller kurmaya başlar.
Greimas ve Eyleyensel Örnekçe:
-Gönderici:Firuze, Hayri Ferhat'a kaset çıkarma teklifinde bulunurlar.

-Nesne : Ekibin yapmak istediği Ferhat'a kaset çıkararak para kazanmaktır.

Ferhat'ın ekipten bağımsız olarak gerçekleştirmek istediği bir arzusu vardır bu da Melek'e duyduğu aşk ve Melek'in de ona aşık olmasıdır.

Seyfi'nin eşi Aysen için gerekli ilaç Seyfi'nin ihtiyaç duyduğu nesnedir.

-Alıcı:  Ferhat göndericin kaset çıkarma teklifini olumlu karşılayarak Almanyadan Türkiye'ye gelir.

-Destekleyici : Ekipteki bir diğer şarkıcı Melih, ekbini mali işleriyle ilgilenen Orhan, yapımcı  Hayri, kliplerin yönetmenliğini yapacak olan Seyfi, aslında bir evde hizmetli olarak çalışan Firuze
Umut müzik ekibi ve Firuze Ferhat'ın kasetnni çıkmasına destekleyen kişilerdir. Firuze maddi kaynak olacağını söyler. Umut müzik ekibi ise teknik malzemeleri sağlayacaktır.

-Özne:
Ferhat kaset çıkarıp ünlü olmak isteyen Ferhat mankenlik yapan Melek'e aşık olur.
-Engelleyici:
Tayyar: Gazinosu vardır  Melih'in başka yerlerde sahneye çıkmasını yasaklar. İbrahim Tayyar'a  borcu olduğu için parayı hemen tahsil etmek ıster.

Sansar: Sansar menajerdir. Ferhat' la Almanya'dayken sözleşme imzalar bu anlaşma Ferhat'ı sömürecek bir anlaşmadır.

 Osman: Hayri'nin kardeşidir. Hayri'nin Osman'a borcu vardır. Umut müzik ekibi  kasetleri basması için Osman'a gittiklerinde Osman aldığı parayı borçlarına sayarak kasedi basmaz. 

 İbrahim: Kasetleri satan kişidir. Umut müzik ekibinin İbrahim'e de borcu vardır ve İbrahim kasetleri satmak istemez.

Firuze: Hastalığından dolayı onları kandırdığı için özneyi ve destekleyicileri daha karmaşık ve zor durumlara sokar.

kaveci: Tayyar'ın tetkiçisidir Ekibe zarar vereceği için engelleyici konumundadır.

Anlatı Sözdizimi:

Greimas' a göre her anlatı, başlangıç durumiyla bitiş durumu arasında bir geçiş, bir dönüşüm gerçekleştirir. Bu dönüşüm sürecinde eyleyenler değişik işlevler ya da roller üstlenirler. Eyleyemler bu iki uç arasında başka işleyenleri dönüştürürler ken kendileri de dönüşür. Ğreimas bu dönüşü, daha önce yapılmış çalışmaları da göz önünde bulundurarak dörtlü şema içinde inceler. Anlatı izlencesi, anlatı sözdizimindeki özne/nesne ilişkisini belirten durum sözcesiyle, bu sözceyi dönüştüren edim sözcesinin mantıksal etkileşimden oluşan temel dizimdir ve dört aşamadan oluşur. Bunlar;

Başlangıç

Sözleşme ya da eyletim: göndericinin özneyi belli amaç doğrultusunda etkilediği, yönlendirdiği aşama gönderici ve alıcı arasında sözleşme yapılır.

Edinç aşaması özne göndericiyle yaptığı sözleşme uyarınca gerekli işlemlerde bulunmak, zorunlu dönüşümleri gerçekleştirmek, bir eyleme geçebilmek için öznenin gereksindiği yetenekler ve bu yeteneklerin kullanıldığı aşamadan oluşur.

Edim aşaması özne edindiği kişisel edinçten yararlanarak dönüştürücü işlemlere yönelir bir durum sözcesinde başka bir durum sözcesine geçilir.

Tanınma ve yaptırım: özne nesneye ulaşmak için uyguladığı dönüşüm işlemlerinin son durmimi gözlemler. Gönderici ise dönüşümlerin doğruluğunu, gerçekliğini değerlendirip özneyi, yapılan sözleşme uyarınca ya ödüllendirir ya da cezalandırır.

Filmin Anlatı Sözdizimi ise şu şekildedir;

-Başlangıç: Bütün karakterler hayal ettikleri şöhrete ve gelire kavuşamamanın mutsuzluğu ve arayışı içindeler. Borçlarını ödemeye çalışırlar.
-Sözleşme ya da eyletim: göndericinin özneyi belli amaç doğrultusunda etkildeği, yönlendirdiği aşama gönderici ve alıcı arasında sözleşme yapılır.
Bu aşamada Hayri Ferhat'la kaset çıkarmak için anlaşma yapar.
-Edinç: sözleşmenin gerektirdiği işlemlerde bulunmak, zorunlu dönüşümleri gerçekleştirmek, yeteneklerin kullanıldığı aşamadır.
Ferhat sesini kullanarak programlarda kendini tanıtmaya çalışır.
-Edim: dönüştürücü işlemlere yönelir. Hikâyenin dönüştüğü kısım Firuze'nin Ferhat'a ve diğerlerine yardım edemeyeceğini anlamlarıyla başlar.
-Tanınma ve Yaptırım:özne  nesneye ulaşmak için uyguladığı dönüşüm işlemlerinin sonu, Gönderici özneyi ödüllendirir ya da cezalandırır.
Tanınma bitiş durumunda gelir.
-Bitiş Durumu: Yeni bir şirket kurarlar ve bu defa herkes aradığı sona kavuştuğunu filmin sonunda çıkan dergi ve gazete yazılarında görürüz.

Propp Masalların 31 İşlevi Nedir?

Vladimir Propp’un (1895-1970), 1928 yılında yayınladığı Masal Morfolojisi adlı eseri, başlangıçta pek ilgi uyandırmamıştı. Fakat daha sonraları masalların biçimsel açıdan incelenmesinde etkili bir yöntem ve çözüm olduğu fark edildi.

F.de Saussure, çağdaş dilbilim alanında Genel Dilbilim Dersleriyle (Cours de linguistique générale 1916) bir devrim yarattı, kuralcı dil incelemelerinden bilimsel dil incelemelerine geçişi sağladı Vladimir Propp,  Rus halk masallarını incelerken masalların çok farklı konularda olmalarına rağmen değişmeyen ortak yapılara sahip olduklarını fark etti. F.de Saussure’nin Dil Bilim inceleme metoduna benzer bir metotla halk masallarının yapısını oluşturan kuralların ortaya konabileceğini fark etti. Böylece birbirlerinden çok farklı gözüken, binlerce masala ortak olabilecek işlevleri ve birimlerini bulup ortaya çıkarmak, masalların değişmeyen yapısını yasalarını belirlemeye karar verdi.

Böylece V. Propp Masalın Biçimbilimiyle masal incelemeleri, hem de yapısal anlatı çözümlemesi için bir yöntem geliştirdi.

V. Propp olağanüstü masallardaki bir özelliği fark etti. Masallar çok renkli olaylar içeriyor, olağanüstü çeşitlikler gösteriyor, ama sonuçta aynı biçimselliği taşıyordu. Görünürdeki çok çeşitlilik altında tekbiçimlik bir yapı vardı. Örneğin masallar zayıf bir kahramanın bir eksikliğe maruz kalması, kötülüklere uğraması, kötülerin engellemelerine rağmen iyilerin devreye girmesi, sonunda bu eksiklerin giderilmesi,  iyilerin kötüleri yenmesi ve mutlu sona ulaşması gibi ortak iskeletlere dayanıyordu.  Masallar, kötülükle başlıyor; kötülük bir ailede, bir çevrede bir eksiklik yaratıyor, (sözgelimi bir kişinin kaçırılması), en zayıf kahraman bu eksikliği gidermekle görevlendiriliyor, ona iyiler yardım ederken, kötüler karşı çıkıyor. Kahraman, birçok, sınavdan geçiyor ve sonunda görevini başarınca ödülünü alıyordu.Bu saptamalardan yola çıkan Propp dünya masallarını bu yönden incelemeye ve karşılaştırmaya başladı.

Bu sayede dünyadaki tüm masalların kaynaklandığı temel yapıyı ortaya çıkararak masal incelemeleri için bir çözümleme modeli oluşturdu. Bu çözümleme metodunun dünyadaki tüm olağanüstü masalların incelenmesi için kullanılabileceğini de ortaya koymuş oluyordu.  

Bu yöntemi anlamak için ilk önce Olağan üstü masalların ne olabileceği konusunda da bir tanım ortaya konuldu. Bu tanıma göre Olağanüstü masallar “Bir kötülükle ya da bir eksiklikle başlayıp ara işlevlerden geçerek evlenmeye ya da düğümü çözme olarak kullanılan başka işlevlere ulaşan masalllardır .” anlayışına ulaşıldı.

Propp, masallar arasında değişmeden aynı kalan hareketlere fonksiyon – işlev -  adını verdi. V. Propp, masallardaki kahramanların işlevlerini de analiz etti. Buna göre de işlevi şu şekilde açıkladı. “ işlev kişinin eylemidir ama bu eylem de olay örgüsünün akışı içindeki anlamına göre belirlenmiştir. Yani kişilerin eylemleri, masalların temel bölümleridir” V. Propp bu eylemleri, kişilerin her masalda sürekli değişen özelliklerinden soyutlar ve her eylemi,  masalın akışı içindeki yerine dikkat ederek belirler.

İlk önce Rus masallarını inceleyen Propp aynı yöntemle dünya masallarını da ele aldı. Daha sonra Rus ve Dünya masallarını karşılaştırarak olağanüstü masallarda değişmeyen otuz bir fonksiyon  -işlev- olduğunu tespit etti.

Bu fonksiyonların neler olduğunu anlayabilmek için önce fonksiyonu ne olduğunu belirtmek gerekir.

Propp’un fonksiyon-  İşlev- tanımı şöyle; Fonksiyon, bir şahsın anlamını masalın gelişim çizgisi içinde bulan hareketidir. Her masalda bu otuz bir fonksiyonun tamamı bulunmaz. Bütün masallarda bulunması zorunlu olan bir tek fonksiyon vardır: O da “kötülük” yahut “yokluk” adı verilen fonksiyondur. Bütün olağanüstü masallar, masalın başında vuku bulmuş bir kötülüğün bir kahramanın çabasıyla telâfi edilişinin hikâyesidir. Masallarda fonksiyon sayısı değişik olabilir ancak bunların sıralanışı daima aynı kalır.

Propp’un tespitine göre olağan üstü bir masalda otuz bir fonksiyonun tamamı veya büyük bir kısmı bulunabilir. Kuşkusuz, bütün masallarda, bu işlevlerin tümü olmayabilir ama bir ya da iki işlevin eksik olması bazı masallarda bazı işlevlere yer verilmemesi masallardaki işlev sırasını, olay örgüsünde ortaya çıkış düzenini değiştirmez.

Masallardaki kişiler birbirlerinden farklı olmalarına karşın, yaptıkları eylemler birbirine benzer. Propp’un işlev diye adlandırdığı bu eylemler, masalların değişmeyen öğeleridir.  Kişilerin adları sanları ne olursa olsun, işlevleri değişmeyen nitelikler taşır. Masalları oluşturan da kişilerin bu işlevleridir.F

ilmde Masalların 31 işlevi incelemeye geçebiliriz.

Filmde Masalların 31 işlevini İncelemeye Geçebiliriz.

İlk dört işlev filmde bulunmaz.
1. Uzaklaşma: Aileden biri evden uzaklaşır.

2. Yasaklama: Kahraman bir yasakla karşılaşır.

3.Yasağı Çiğneme: Yasak çiğnenir.

4. Soruşturma : Saldırgan bilgi edinmeye çalışır.

5. Bilgi Toplama :  Saldırgan, kurbanıyla ilgili bilgi toplar.

Firuze kötü biri olmasa da Umut Müzik ekibini istemeden zora sokar. Bu da onu saldırganların arasına koymamıza sebep oluyor. Firuze Ferhat'ı televizyon programında görür. Onu bulmaya çalışır.

6. Aldatma : Saldırgan, kurbanıyla ya da servetini ele geçirmek için onu aldatmayı dener.
- Sansar, Ferhat' a Almanya' da sözleşme imzalatır.
- Firuze Ferhat'a gereken parayı vereceğini söyler.

7. Suça Katılma: Kurban aldanır ve düşmanına yardım etmiş olur.
- Ferhat sözleşmeyi imzalar.
- Ferhat Firuze'ye inanır.

8. Kötülük : Saldırgan, aileden birine zarar verir.
- Osman kasetleri basmaz
-İbrâhim, Sansar ve Tayyar Hayri, Orhan, Melih, Ferhat, Seyfi' yi tehdit eder.

9. Aracılık, Geçiş Anı: Kötülük ya da eksiklik fark edilir, kahraman gönderilir.
- Osman'ın kasetleri basmarığı anlaşılır.
- Firuze'nin onlara yalan söylediği ortaya çıkar.

10. Karşıt Eylemin Başlangıcı: Arayıcı kahraman eyleme geçmeye karar verir.
Hayri ve Orhan kaset çıkarmak için yeni bir yetenek arar. Ferhat'ı bulurlar.

11. Gidiş: Kahraman evden ayrılır.
- Ferhat Almanya'dan ayrılır.

12. Bağışçının İlk İşlevi: Kahraman büyülü bir nesneyi ya da yardımcıyı edinmesini sağlayan bir sınama, bir sorgulama, bir saldırı vb. İle karşılaşır.
- Umut müzik kurşunlandığı zaman Firuze Ferhat'la anlaşma yapmak için gelir.

13. Kahramanın Tepkisi: Kahraman, ileride kendisine bağışta bulunacak kişinin eylemlerine tepki gösterir.
- Ferhat Firuze'ye inanır, sorgulamaz.

14. Büyülü Nesnenin Alınması: Büyülü nesne kahramana verilir.
-bu işlev filmde bulunmaz.

15. İki Krallık Arasında Yolculuk, Kılavuz Eşliğinde Yolculuk: Kahraman aradığı nesnenin bulunduğu yere ulaştırılır, kendisine kılavuzluk edilir ya da götürülür.
-Ferhat ünlü olmak ve anlaşma yapmak için Almanya'dan Türkiye' ye geli. Bu işlev daha önce gerçekleşir.

16. Çatışma: Kahraman ve saldırgan, bir çatışmada karşı karşıya gelir.
- Firuze ve Ferhat tekrar karşılaşırlar ama aralarında bir çatışma yaşanmaz
17. Özel İşaret: Kahraman özel bir işaret edinir.
-Bu işlev filmde bulunmaz

18. Zafer: Saldırgan yenik düşer.
- Kahramanların kazandığı filmin sonunda haberlerinin çıkmasıyla seyirciye anlatılır.
19. Giderme: Başlangıçtaki kötülük ya da eksiklik giderilir.
- bu işlev filmde bulunmaz.

20. Geri Dönüş: Kahraman geri döner.
-Bu işlev filmde bulunmaz.

21. İzleme: Kahraman izlenir.
- bu işlev filmde bulunmaz.

22. Yardım: Kahramanın yardımına koşulur.
- Firuze Ferhat'a yardım etmek ister.
- Ferhat ve diğerleri intihar ettiğinde uyarlayan tek kişi Ferhat'tır. Orhan, Hayri, Seyfi ve Melih ona yardım eder.

23. Kimliğini Gizleyerek Gelme: Kahraman kimliğini gizleyerek kendi ülkesine ya da bir başka ülkeye varır.
- bu işlev filmde bulunmaz.

24. Asılsız Savlar: Düzmece bir kahraman asılsız savlar ileri sürer.
- Firuze aslında zengin olduğu yalanını söylemiştir.

25. Güç İş: Kahramana güç bir iş verilir, önerilir.
- Ferhat'a programa çıkması söylenir.

26. Güç İşi Yerini Getirme: Güç işi yapılır.
- Ferhat programa çıkar.

27. Tanınma: Kahraman tanınır.
- Ferhat'ın tanınması filmin sonunda gerçekleşir.

28. Ortaya Çıkma: Düzmece kahraman, saldırgan ya da kötünün kimliği ortaya çıkar.
- Firuze' nin yalan söylediği ve ruhsal sodunları olduğu ortaya çıkar.

29. Biçim Değiştirme: Kahraman yeni bir görünüm kazanır.
- bu işlev filmde bulunmaz.

30. Cezalandırma: Düzmece kahraman ya da saldırgan cezalandırılır.
-  bu işlev filmde bulunmaz.

31. Evlenme: kahraman evlenir ve tahta çıkar.
Masallar'daki gibi bir son bulunmaz.
- Umut müzik Vatoz müzik adını almış ve şöhrete kavuşmuştur.

Filmdeki Kişilerin İşlevlere Göre Dağlımı
Kişilerin işlevlerine geçmeden önce bunların ne olduğundan bahsetmekte fayda var.Propp' un masalların biçimbilimi incelemesi sonucu yedi eylem kahramanı çıkarır bunlar;

1. Saldırgan:kötülük, çatışma, izleme/gibi işlevileri vardır.
Tayyar, Sansar, Osman borçları nedeniyle Umut müzik ekibini tehdit eder.
2. Bağışçı: Büyülü ya da ihtiyaç duyulan bir nesneyi kahramana verir.
Firuze Ferhat'a kaset çıkarmak için aradıkları parayı sağlayacağını söyler bu durumda Firuze bağışçı konumundadır.

3. Yardımcı: zor işin başarılmasında kahramana yardım eder.
Orhan, Hayri, Melik, Seyfi zor durumunda Ferhat'a yardım eder.

4. Aranılan Kişi ( Prenses): Zor bir işin başarılması, bir eksikliğin dayatılması, düzmece kahramanın keşfedilmesi, gerçek kahramanın tanınması, saldırganın cezalandırılması, evlenme gibi durumlar olabilir.
Umut Müziğe para kazandıracak sanatçı olarak Ferhat aranılan kişidir. Ferhat ise Melek' e aşıktır ve onun hayatında olmak ister yani Melek'te Ferhat açısından aranan kişidir.

5. Gönderen: Kahramanı görevlendirir kişidir.
Hayri ve Firuze kahramanı yönlendiren kişilerdir.

6. Kahraman: Bağışçının ve Gönderenin isteklerine tepki üreten kişidir.
Ferhat

7. Düzmece Kahraman : Asılsız iddialar üreten, bağışçının işlerine tepki gösteren kişidir.

Filmde bulunmuyor.