"Başka Semtin Çocukları" Filmi Greimas Örnekçesine Göre İnceleme

"Hepiniz bu yaşlarda aynı rüyayı görüyorsunuz." başka semtin çocukları filminden...

Başka Semtin Çocukları filmini incelemeye geçmeden önce Eyleyensel Örnekçenin ne olduğunu açıklayalım. Greimas'ın gösterge bilimsel çözümleme yöntemi özellikle görsel metinlerin analizi için elverişli araçlar sunar. Greimas Propp'dan devraldığı 31 işlevi öncelikle yirmiye daha sonra daha da öze inerek dört temel işlevle sınırlandırdı.

Bu dört işlev; sözleşme, sınama, yer değiştirme, iletişimdir.

Eyleyen sayısı ise altıdır ve aralarındaki ilişkiler belirli bir çizeme uygundur. Altı eyleyen ise şunlardan oluşur; gönderici, alıcı, nesne, özne, engelleyici ve destekleyici.

Eyleyensel Örnekçede;

Özne: Eylem yapar.

Nesne: Eylemin konusudur.

Gönderici (Gönderen): Eylemi belirler, kökeninde yer alır.

Alıcı (Gönderilen) : Etkileri, eylemin sonuçlarını alır, kendisi için eylemin gerçekleştiği kişidir.

Destekleyici (Yardımcı): Eyleme yardım eder.

Engelleyici: Eylemi engeller.

Eyleyensel örnekçe görsel anlatıların içerdiği temel yapıların ortaya çıkarılmasında ve benzerliklerin tespit edilmesinde oldukça işlevseldir..Propp ve Greimas anlatıların benzerliklerini tespit etmek işlev ve örnekçeler ortala koymuştur. Anlatıların, hikâyelerin özne ve nesneleri, çatışmaları olması doğaldır çünkü anlatıları oluşturan şeylerde çatışmalar, nesne ve öznelerdir. Anlatıları farklı kılacak şeyler öznenin hangi nesneyi elde etmek istediğidir. 

Konu:
Gazi Mahallesi'nde yaşayan iki yakın arkadaşın 'başka bir hayat' özlemi içinde, bulundukları 'çöplükten' kurtulma, hayattan yırtma hayallerini ve bu hayalleri gerçekleştirebilmek için ödemek zorunda oldukları bedeller beyazperdeye aktarılıyor. Paralel polisiye kurguyla beslenen öykü, Güneydoğuda'ki operasyonlarda gösterdiği "kahramanlıkla" askerden bir ay erken terhis edilmiş olan Semih'in (Mehmet Ali Nuroğlu) askerden döndüğü gün kardeşinin cenazesiyle karşılaşması ve kardeşinin katilini aramasıyla devam ediyor. Kardeşinin katilini bulmak için harekete geçtiğinde cevaplanması zor sorularla dolu bir başka savaşın içine sürüklenen Semih, gerçeğin arayışı içinde iz sürerken, 'kaybedilen' şeyin sadece kendi kardeşinin hayatı olmadığını görecek, "Öteki İstanbul"da kaybetmeye mahkum edilmiş hayatların öfke ve çaresizlik duygularıyla beslenen sert yüzüyle de hesaplaşmak zorunda kalacaktır.
Greimas ve Eyleyensel Örnekçe:
Gönderici:
Hasan: Semih'in ve Veysel'in babası olan Hasan, Semih'in Veysel'in katilini bulup öldürmesini ister. Mahallede daha önce yaşanan alevi sünni olayları nedeniyle kanunlara güvenmiyor.

Alıcı :
Semih: Hasan'ın da isteğiyle kardeşi Veysel'in katilini bulup öldürmesi gerekmektedir.

Nesne :
Semih açısından ulaşılması gereken nesne Veysel'in katilini bulmak ve öldürmek
Veysel açısından ise Saadet ile evlenip ABD'ye yerleşmek.

Özne:
Semih katili bulma nesnesine ulaşmaya çalışan öznedir.
Veysel Sadeetle evlenip ABD'ye gitme arzusuna kavuşmaya çalışan özne konumundadır.

Destekleyici:
Ali dayı: Semih hikayede özne ve alıcı olanak yer alırken ona yardımcı konumda olan kişi dayısı Ali'dir. Ali Semih'in ve ölmeden önce Veysel'in başının belaya girmemesi için onları korumaya çalışır.

Hasan: Semih'in katili öldürmesi için ona psikolojik yönden destek verir hatta Semih suçsuz olduğunu düşündüğü Saadet'in abisi Engin'i öldürmediğine Semih'i onu öldürmesi için ikna etmeye çalışır.

Kerim: İsmail'in ablası Canan'ın kocasıdır. Sahibi olduğu pavyonda Veysel ve İsmail'e iş verir.

Engelleyici:
Simo( İsmail): İsmail Veysel'in öldüren katildir. Veysel' i konuma olacağı için kıskanır ve aynı gün ablasıyla ilişkisi olduğunu düşünüp olanları yanlış anlar ve Veysel'in öldürür. Teslim olmadığı ve Semih'i yanlış kişilere yönlendirerek katilin bulunmasını engeller.

Gürdal: Semih Askerliğini yeni bitirmiş Gürdal'ın kusenini yaralaması ve Gül isimli bir kıza saldırması nedinyel Veysel' in katili olduğunu düşünür. Gürdal'ın Semih' i engellemk için bir çabası yoktur ama yaptıklarıyla dikkatleri kendi üzerine çeker.

Engin: Veysel açısından Saadet'le Veysel'in birlikteliğini engellemeye çalışır. Veysel'e şiddet uygulayarak kardeşinden uzaklaşmasını amaçlar.

Semih açısından Veysel'e saldırması ve mezhep düşmanlığı nedeniyle Semih ve diğer herkes onun katil olduğunu düşünür.

Hasan ve Haydar: Veysel açısından babası Hasan ve kuzeni Haydar sünni bir aileden gelen Saadet ile Veysel'in birlikteliğini istemez. Hasan Veysel'i uyarması için Veysel'in yakın arkadaşı İsmail'le konuşur.

(İllet hastalık demek/ yukarıdaki cümle bir arap atasözüdür.)
Haydar da Hasan gibi Saadet ve Veysel'in ilişkisine karşıdır. Filmin 6. dakikalarında Veysel'i Saadet konusunda uyarır. Bu ilişkiye karşı olduklarını belirtir.

Anlatı Sözdizimi:
Greimas' a göre her anlatı, başlangıç durumuyla bitiş durumu arasında bir geçiş, bir dönüşüm gerçekleştirir. Bu dönüşüm sürecinde eyleyenler değişik işlevler ya da roller üstlenirler. Eyleyenler bu iki uç arasında başka işleyenleri dönüştürürler ken kendileri de dönüşür. Greimas bu dönüşü, daha önce yapılmış çalışmaları da göz önünde bulundurarak dörtlü şema içinde inceler. Anlatı izlencesi, anlatı söz dizimindeki özne/nesne ilişkisini belirten durum sözcesiyle, bu sözceyi dönüştüren edim sözcesinin mantıksal etkileşimden oluşan temel dizimdir ve dört aşamadan oluşur. Bunlar;
Başlangıç
Sözleşme ya da eyletim: göndericinin özneyi belli amaç doğrultusunda etkilediği, yönlendirdiği aşama gönderici ve alıcı arasında sözleşme yapılır.

Edinç aşaması özne göndericiyle yaptığı sözleşme uyarınca gerekli işlemlerde bulunmak, zorunlu dönüşümleri gerçekleştirmek, bir eyleme geçebilmek için öznenin gereksindiği yetenekler ve bu yeteneklerin kullanıldığı aşamadan oluşur.

Edim aşaması özne edindiği kişisel edinçten yararlanarak dönüştürücü işlemlere yönelir bir durum sözcesinde başka bir durum sözcesine geçilir.

Tanınma ve yaptırım: özne nesneye ulaşmak için uyguladığı dönüşüm işlemlerinin son durmimi gözlemler. Gönderici ise dönüşümlerin doğruluğunu, gerçekliğini değerlendirip özneyi, yapılan sözleşme uyarınca ya ödüllendirir ya da cezalandırır.
-Bitiş
Filmin Anlatı Sözdizimsel Yapısı:
-Başlangıç:
Semih askerden dönüp kardeşi Veysel'i öldüren kişiyi bulmaya çalışır. Askerde yaşadıkları ruh sağlığını etkilemiştir askerdeki anılarını sürkeli hatırlar.

Mahallede Alevi ve Sünni çatışması vardır.
-Sözleşme ya da eyletim: göndericinin özneyi belli amaç doğrultusunda etkilediği, yönlendirdiği aşama gönderici ve alıcı arasında sözleşme yapılır.
Hasan Semih'ten Veysel'in katili olduğunu düşündüğü Engin'i öldürmesini bekler.

Kerim Veysel ve İsmail i koruma ve bara koyar. Anlaşma yapılmış olur.

-Edinç:
Semih Veysel'in ölümünü İsmail'den öğrenmeye çalışır.

Semih Engin'in evine gider ve onun katil olmadığını anlar.

Veysel dayısından yardım ister Gürdal ile kavga eder.

- Edim:
Veysel ve İsmail Engin' i yaralar. İsmail Engin'in silahını alır.
Semih şüphelendiği Gürdal'ı öldürmeye gider.

-Tanınma ve Yaptırım: Veysel'i öldürenin İsmail olduğu seyirciye gösterilir. Filmde bu gerçeği İsmail dışında kimse bilmez.

-Bitiş:
Semih ve Gürdal ölür.

İsmail koruma olur.

Mahallede eylemler devam eder.

Kişilerin İşlevlere Göre Dağlımı
Kişilerin işlevlerine geçmeden önce bunların ne olduğundan bahsetmekte fayda var.Propp' un masalların biçimibilimini incelemesi sonucu yedi eylem kahramanı çıkarır bunlar;
1. Saldırgan:kötülük, çatışma, izleme/gibi işlevileri vardır.
2. Bağışçı: Büyülü ya da ihtiyaç duyulan bir nesneyi kahramana verir.
3. Yardımcı: zor işin başarılmasında kahramana yardım eder.
4. Aranılan Kişi ( Prenses): Zor bir işin başarılması, bir eksikliğin dayatılması, düzmece kahramanın keşfedilmesi, gerçek kahramanın tanınması, saldırganın cezalandırılması, evlenme gibi durumlar olabilir.
5. Gönderen: Kahramanaı görevlendirir kişidir.
6. Kahraman: Bağışçının ve Gönderenin isteklerine tepki üreten kişidir.
7. Düzmece Kahraman : Asılsız iddialar üreten, bağışçının işlerine tepki gösteren kişidir.

Filmedeki Kişilerin İşlevlere Göre Dağılımı:

1. Saldırgan: Simo( İsmail), Gürdal, Engin,

2. Bağışçı: Semih'in bağışçısı yoktur.
Veysel açısında ise Dayı, Kerim bu işlevdedir.
3. Yardımcı:

4. Prenses ( Aranan Kişi): Veysel'in katili( İsmail filmin sonunda anlaşılır),
 Saadet Veysel'in sevdiği kişi.

5. Gönderen: Hasan

6. Kahraman: Semih

7. Düzmece Kahraman: bulunmaz.

Filmden Bazı Detaylar:
Gürdal asker olduğunu unutamamakta, sürekli asker kıyafetlerini giymektedir.
Semih ise artık asker olmadığını dile getirerek ölenleri unutmaya çalışmaktadır.
- Semih kabusunda uyandıktan sonra otobüste bebek ağlama sesi duyulur bu sesi semih'in yaşadıklarını unutup yeni biri olmak istemesine gönderme olarak yorumlanabilir.
Semih ve Gürdal psikolojisi bozulmuş askerkerlerdir. Aralarındaki bir benzerlikte hayvan sevgileridir. Gürdal kedi beslerken, Semih taklacı güvercinlere bakar.