Propaganda Filmini Greimas Örnekçesine Göre İnceleme

“En sevdiğim çiçek dağdaki diken, en sevdiğim hayvan da çöldeki deve.
Deve mi niye kız ?Onlar kadar dayanıklı olmak isterdim.” Propaganda filminden...

Propaganda filmini incelemeye geçmeden önce Eyleyensel Örnekçenin ne olduğunu açıklayalım. Greimas'ın gösterge bilimsel çözümleme yöntemi özellikle görsel metinlerin analizi için elverişli araçlar sunar. Greimas Propp'dan devraldığı 31 işlevi öncelikle yirmiye daha sonra daha da öze inerek dört temel işlevle sınırlandırdı.

Bu dört işlev; sözleşme, sınama, yer değiştirme, iletişimdir.

Eyleyen sayısı ise altıdır ve aralarındaki ilişkiler belirli bir çizeme uygundur. Altı eyleyen ise şunlardan oluşur; gönderici, alıcı, nesne, özne, engelleyici ve destekleyici.

Eyleyensel Örnekçede;

Özne: Eylem yapar.

Nesne: Eylemin konusudur.

Gönderici (Gönderen): Eylemi belirler, kökeninde yer alır.

Alıcı (Gönderilen) : Etkileri, eylemin sonuçlarını alır, kendisi için eylemin gerçekleştiği kişidir.

Destekleyici (Yardımcı): Eyleme yardım eder.

Engelleyici: Eylemi engeller.

Eyleyensel örnekçe görsel anlatıların içerdiği temel yapıların ortaya çıkarılmasında ve benzerliklerin tespit edilmesinde oldukça işlevseldir..Propp ve Greimas anlatıların benzerliklerini tespit etmek işlev ve örnekçeler ortala koymuştur. Anlatıların, hikâyelerin özne ve nesneleri, çatışmaları olması doğaldır çünkü anlatıları oluşturan şeylerde çatışmalar, nesne ve öznelerdir. Anlatıları farklı kılacak şeyler öznenin hangi nesneyi elde etmek istediğidir. 

Propaganda Filmi Konusu
Yıl 1948. Doğup büyüdüğü Hisli Hisar kasabasına, Gümrük Muhafaza Müdürü olarak dönen Mehdi ve çocukluk arkadaşı Rahim'in ailelerinin kasabanın ortasından geçen sınır telleri ile parçalanan hayatlarını anlatıyor. Neredeyse yüzyıllardır birlikte yaşayan Hisli Hisarlıların altüst olan sosyal yaşamlarını, aşklarını, ticaretlerinin önünde duran dikenli telleri ve merkezi otoriteye karşı hayatlarını nasıl savunduklarını anlatıyor.
Greimas ve Eyleyensel Örnekçe:
Gönderici: Ankara TBMM Mehdi ve ekibine Hisli Hisar ve Suriye sınır çizme görevini vererek olayların başlanmasını sağlar.
Alıcı: Mehdi, gümrük görevlileri, asker Ankara'nın verdiği görevi kabul ederek hızlı hisar kasabasına gelirler.
Nesne: Hisli hisar kasabası ve Suriye sınırı arasında sınır çizmek ve kimseyi sınırdan geçirmemek.
Özne: Mehdi Gümrük Muhafaza müdüü olarak büyüdüğü kasabaya döner. Türkiye ve Suriye sınır oluşturma görevi vardır.

Destekleyici:Memur Mahmut Sınırın geçilmesi için Mehdi'ye desebtek verir sınır konusunda Mehdiden daha serttir ve görevini çok ciddiye alır.

Engelleyici: Rahim Mehdi'nin çocukluğundan beri en yakın arkadayı dır. İhtiyaç duydukları şeyler sınırın diğer da ağında kaldığından sınırı geçme taraftarıdır ve bu nedenle arkadaşı Mahri ile araları bozulur.

Rahim'in ailesi

 Mehdi'nin ailesi(Mehdi'nin eşi Şahane, kızları Melek ve Şadiye)

İki ailenin de okulları,arkadaşları, komşuları sınır tarafında kaldığından Mehdinin ailesi evi terk eder.

Adem ve Filiz: Mehdi'nin oğlu Adem ve Rahim'in kızı Filiz sınırın ayırdığı iki aşıktır sınırı kaçak oyarak geçen Filiz'i Adem evinde saklar.

Anlatı Sözdizimi:
Greimas' a göre her anlatı, başlangıç durumiyla bitiş durumu arasında bir geçiş, bir dönüşüm gerçekleştirir. Bu dönüşüm sürecinde eyleyenler değişik işlevler ya da roller üstlenirler. Eyleyemler bu iki uç arasında başka işleyenleri dönüştürürler ken kendileri de dönüşür. Ğreimas bu dönüşü, daha önce yapılmış çalışmaları da göz önünde bulundurarak dörtlü şema içinde inceler. Anlatı izlencesi, anlatı sözdizimindeki özne/nesne ilişkisini belirten durum sözcesiyle, bu sözceyi dönüştüren edim sözcesinin mantıksal etkileşimden oluşan temel dizimdir ve dört aşamadan oluşur. Bunlar;
Sözleşme ya da eyletim: göndericinin özneyi belli amaç doğrultusunda etkilediği, yönlendirdiği aşama gönderici ve alıcı arasında sözleşme yapılır.

Edinç aşaması özne göndericiyle yaptığı sözleşme uyarınca gerekli işlemlerde bulunmak, zorunlu dönüşümleri gerçekleştirmek, bir eyleme geçebilmek için öznenin gereksindiği yetenekler ve bu yeteneklerin kullanıldığı aşamadan oluşur.

Edim aşaması özne edindiği kişisel edinçten yararlanarak dönüştürücü işlemlere yönelir bir durum sözcesinde başka bir durum sözcesine geçilir.

Tanınma ve yaptırım: özne nesneye ulaşmak için uyguladığı dönüşüm işlemlerinin son durmimi gözlemler. Gönderici ise dönüşümlerin doğruluğunu, gerçekliğini değerlendirip özneyi, yapılan sözleşme uyarınca ya ödüllendirir ya da cezalandırır.

Filmin Anlatı Sözdizimsel Yapısı;
-Başlangıç: Mehdi Gümrük Muhafaza Müdürü olarak sınır çizme göreviyle geri döner. Arkadaşı Rahim ve kasabalılar onun için karşılama düzenler.

-Sözleşme ya da eyletim:
Meclis'in Mehdi ve ekibine sınır görevi vermesiyle anlaşma yapılmış olur.
-Edinç:
Mehdi görevine başlar.

- Edim:
Gümrük sınırın diğer tarafında kalan halkı sınırdan geçirmedikçe insanlar Mehdi'ye öfkelenir. Mehdi' nin, ailesi ve arkadaşı Rahim'le arası bozulur.

-Tanınma ve Yaptırım: Mehdi görevini başarıyla gerçekleştirdiği için berat alır. Mehdi görevini bırakır.
-Bitiş: Mehdi ve Rahim barışırlar

 Ailelerinin içende olduğu kamyonla sınırı yıkarlar.

Filmdeki Kişilerin İşlevlere Göre Dağlımı;
Kişilerin işlevlerine geçmeden önce bunların ne olduğundan bahsetmekte fayda var.Propp' un masalların biçimbilimi incelemesi sonucu yedi eylem kahramanı çıkarır bunlar;

1. Saldırgan:kötülük, çatışma, izleme/gibi işlevileri vardır.

2. Bağışçı: Büyülü ya da ihtiyaç duyulan bir nesneyi kahramana verir.

3. Yardımcı: zor işin başarılmasında kahramana yardım eder.

4. Aranılan Kişi ( Prenses): Zor bir işin başarılması, bir eksikliğin dayatılması, düzmece kahramanın keşfedilmesi, gerçek kahramanın tanınması, saldırganın cezalandırılması, evlenme gibi durumlar olabilir.

5. Gönderen: Kahramanı görevlendirir kişidir.

6. Kahraman: Bağışçının ve Gönderenin isteklerine tepki üreten kişidir.

7. Düzmece Kahraman : Asılsız iddialar üreten, bağışçının işlerine tepki gösteren kişidir.

Filmdeki kişilerin İşlevleri 

1. Saldırgan: Adem, Filiz( Sınırı geçmeye çalıştıkları için)

2. Bağışçı: Bulunmuyor.

3. Yardımcı: Mahmut, Askerler

4. Prenses (Aranan Kişi):
 Filiz ( Adem ve Filiz evlenmek isterler.)

5. Gönderen:TBMM

6. Kahraman: Mehdi

7. Düzmece Kahraman: bulunmuyor.