Tosun Paşa Filmini Greimas Örnekçesine göre inceleme
“Bırakın, tutmayın küçük enişteyi, salıverin gitsin!" Tosun paşa filminden...
Tosun Paşa filmini incelemeye geçmeden önce Eyleyensel Örnekçenin ne olduğunu açıklayalım. Greimas'ın gösterge bilimsel çözümleme yöntemi özellikle görsel metinlerin analizi için elverişli araçlar sunar. Greimas Propp'dan devraldığı 31 işlevi öncelikle yirmiye daha sonra daha da öze inerek dört temel işlevle sınırlandırdı.
Bu dört işlev; sözleşme, sınama, yer değiştirme, iletişimdir.
Eyleyen sayısı ise altıdır ve aralarındaki ilişkiler belirli bir çizeme uygundur. Altı eyleyen ise şunlardan oluşur; gönderici, alıcı, nesne, özne, engelleyici ve destekleyici.
Eyleyensel Örnekçede;
Özne: Eylem yapar.
Nesne: Eylemin konusudur.
Gönderici (Gönderen): Eylemi belirler, kökeninde yer alır.
Alıcı (Gönderilen) : Etkileri, eylemin sonuçlarını alır, kendisi için eylemin gerçekleştiği kişidir.
Destekleyici (Yardımcı): Eyleme yardım eder.
Engelleyici: Eylemi engeller.
Eyleyensel örnekçe görsel anlatıların içerdiği temel yapıların ortaya çıkarılmasında ve benzerliklerin tespit edilmesinde oldukça işlevseldir..Propp ve Greimas anlatıların benzerliklerini tespit etmek işlev ve örnekçeler ortala koymuştur. Anlatıların, hikâyelerin özne ve nesneleri, çatışmaları olması doğaldır çünkü anlatıları oluşturan şeylerde çatışmalar, nesne ve öznelerdir. Anlatıları farklı kılacak şeyler öznenin hangi nesneyi elde etmek istediğidir.
Konu
Olay 19. Yüzyıl Mısır'ında geçer. Tellioğlu ve Seferoğlu Aileleri, İstenderiye'nin en değerli yeri olan Yeşil Vadi için birbirleriyle kıyasıya bir mücadeleye girerler. Vadinin kime ait olduğuna devlet görevlileri de karar veremezler. Tellioğlu ve Seferoğlu aileleri Yeşil Vadi'yi ele geçirmek için İskenderiye'nin en büyük devlet memuru olan Daver Bey'in kızı Leyla'la evlenmek çin kıyasıya bir mücadeleye girerler. Daver Bey, Leyla'yı Seferoğulların' dan Suphi ile evlendirmekye karar verir. Bu durumda Tellioğulları daha büyük bir torpil için evin uşağı olan Şaban'ı Kahire sarayının en hatırı sayılır ve heybetli paşası olan Tosun Paşa olarak tanıtırlar. Tosun Paşa kılığındaki Şaban Tellioğlu Ailesinin en büyük oğlu Lütfü'nün yakın arkadaşı gibi davranıp, Yeşil Vadi ve Daver Bey'in kızı Leyla'yı Tellioğullarına kazandıracağına Leyla'ya kendisi aşık olur ve her şeyi eline yüzüne bulaştırır. Sonuçta işler Arap saçına döner ve en sonunda gerçek Tosun Paşa, Kahire sarayından İskenderun'a gelir. Gerçek Tosun Paşa, Yeşil Vadiye el koyar ve Leyla ile evlenir.
Greimas ve Eyleyensel Örnekçe:
Gönderici:
Lütfü:
Alıcı:
Şaban
Tellioğlu ailesinin hizmetlisidir. Tosun Paşa rolü yaparak Lütfü'nün isteğini gerçekleştirir.
Nesne:
Yeşil Vadiyi almak, Babalarının hastalığını saklamak, Sahte tosun paşa oyununa herkesi inandırmak, Lütfü açısından Leyla ile evlenmek
Özne
Şaban: Tosun paşa rolü yaparak Tellioğullarına yeşil vadiyi kazandırmayı amaçlar.
Tellioğulları
Yeşil vadiyi almak isteyen ailedir. Yeşil Vadiyi ele geçirme nesnesi açısından özne konumundadırlar.
Destekleyici:
Tellioğlu ailesi Tosun Paşa oyununu sürdürmek için Şaban'a paşa gibi davranmayı öğretirler.
Emine ve eşi Ruhi, Fatma ve eşi Vehbi, Hatice, Zekiye, Hala Adile hanım, küçük enişte (Bekir), Büyük Bey Akil bu ailenin üyeleridir.
Engelleyici:
Seferoğulları
(Oğullar Kasım ve Suphi, kızı Rukiye, ailenin yöneticisi babaları Sıtkı) bu aile Tellioğlu ailesinin rakibi olarak yeşil Vadiyi almaya çalışırlar. Tosun paşa oyunun oynanmasaydı bu aile yeşil Vadiyi almış olacaktı.
Tosun Paşa
Gerçek Tosun Paşa bütün oyunun ortaya çıkmasını sağlar. Leyla ile evlenir ve Yeşil Vadiyi de alır.
Leyla ile evlenme konusunda Lütfi açısından Şaban engelleyici konumundadır.
Kişilerin İşlevlere Göre Dağlımı
Kişilerin işlevlerine geçmeden önce bunların ne olduğundan bahsetmekte fayda var.Propp' un masalların biçimbilimi incelemesi sonucu yedi eylem kahramanı çıkarır bunlar;
1. Saldırgan:kötülük, çatışma, izleme/gibi işlevileri vardır.
2. Bağışçı: Büyülü ya da ihtiyaç duyulan bir nesneyi kahramana verir.
3. Yardımcı: zor işin başarılmasında kahramana yardım eder.
4. Aranılan Kişi ( Prenses): Zor bir işin başarılması, bir eksikliğin dayatılması, düzmece kahramanın keşfedilmesi, gerçek kahramanın tanınması, saldırganın cezalandırılması, evlenme gibi durumlar olabilir.
5. Gönderen: Kahramanı görevlendirir kişidir.
6. Kahraman: Bağışçının ve Gönderenin isteklerine tepki üreten kişidir.
7. Düzmece Kahraman : Asılsız iddialar üreten, bağışçının işlerine tepki gösteren kişidir.
Filme göre kişilerin işlevleri;
1. Saldırgan: Seferoğu ailesi temel saldırgandır.
2. Bağışçı: Lütfi (bilgiler öğrettiği için)
3. Yardımcı: Tellioğullu ailesindeki herkes, Leyla evlilik yoluyla yeşil vadiyi almada yardımcı olacağı için.
4. Prenses ( Aranan Kişi): Leyla evlenilmek istenen kişi, Şaban Tosun paşa olması istenen kişi olduğundan,
5. Gönderen: Lütfi ( Şaban' dan daha çok şey bildiğinden, maceraya sürükleyen kişi olduğundan)
6. Kahraman: Şaban, Tellioğulları
7. Düzmece Kahraman: Şaban aynı zamanda düzmece kahramandır.
Gerçek Tosun Paşa açısından kişilerin işlevleri:
1. Saldırgan: Tellioğulları ailesi ve yaverleri Şaban, Gerçek Tosun Paşa Daver'i düşmanı zannetmektedir.
2. Bağışçı: bulunmaz.
3. Yardımcı: Lütfi' yi yardımcısı olarak görmekte ama durum bunun tersidir.
4. Prenses ( Aranan Kişi): Sahte Tosun Paşa oyununu düzenleyen kişi Lütfi
5. Gönderen: bulunmuyor.
6. Kahraman: Tosun Paşa
7. Düzmece Kahraman: Şaban
Seferoğlu ailesi açısından işlevlerine göre kişiler:
1. Saldırgan: Tellioğlu ailesi, Şaban
2. Bağışçı: bulunmuyor.
3. Yardımcı: Leyla yeşil vadiyi elde etmede yardımcı olacağı için.
4. Prenses ( Aranan Kişi): Leyla evlenilmek istenen kişi,
5. Gönderen:
6. Kahraman: Seferoğlu ailesindeki herkes
7. Düzmece Kahraman: Şaban düzmece kahramandır. Seferoğulu kimiliğin kullanmaz ama onlar için engelleyici olabilecek Tosun Paşa'yı taklit etmektedir.
Anlatı Sözdizimi:
Greimas' a göre her anlatı, başlangıç durumiyla bitiş durumu arasında bir geçiş, bir dönüşüm gerçekleştirir. Bu dönüşüm sürecinde eyleyenler değişik işlevler ya da roller üstlenirler. Eyleyemler bu iki uç arasında başka işleyenleri dönüştürürler ken kendileri de dönüşür. Ğreimas bu dönüşü, daha önce yapılmış çalışmaları da göz önünde bulundurarak dörtlü şema içinde inceler. Anlatı izlencesi, anlatı sözdizimindeki özne/nesne ilişkisini belirten durum sözcesiyle, bu sözceyi dönüştüren edim sözcesinin mantıksal etkileşimden oluşan temel dizimdir ve dört aşamadan oluşur. Bunlar;
Başlangıç
Sözleşme ya da eyletim: göndericinin özneyi belli amaç doğrultusunda etkilediği, yönlendirdiği aşama gönderici ve alıcı arasında sözleşme yapılır.
Edinç aşaması özne göndericiyle yaptığı sözleşme uyarınca gerekli işlemlerde bulunmak, zorunlu dönüşümleri gerçekleştirmek, bir eyleme geçebilmek için öznenin gereksindiği yetenekler ve bu yeteneklerin kullanıldığı aşamadan oluşur.
Edim aşaması özne edindiği kişisel edinçten yararlanarak dönüştürücü işlemlere yönelir bir durum sözcesinde başka bir durum sözcesine geçilir.
Tanınma ve yaptırım: özne nesneye ulaşmak için uyguladığı dönüşüm işlemlerinin son durmimi gözlemler. Gönderici ise dönüşümlerin doğruluğunu, gerçekliğini değerlendirip özneyi, yapılan sözleşme uyarınca ya ödüllendirir ya da cezalandırır.
-Bitiş
Filmin Anlatı Sözdizimsel Yapısı:
-Başlangıç:
İskenderiye'de yaşayan Tellioğuları ve Seferoğulları arasındaki yeşil vadi düşmanlığı vardır. İki ailede Yeşil Vadiyi almaya çalışmaktadır. Tellioğullu lideri Akif bey kafasına darbe aldığı için kim olduğunu hatırlayamaz akıl sağlığı bozulur.
-Sözleşme ya da eyletim: göndericinin özneyi belli amaç doğrultusunda etkilediği, yönlendirdiği aşama gönderici ve alıcı arasında sözleşme yapılır.
Şaban ve Lütfi Tosun paşa kılığına germe konusunda anlaşırlar.
-Edinç:
Şaban Tosun Paşa kimliğine bürünür ve Leyla'yla evlenme aşamasına gelir.
- Edim:
Gerçek Tosun Paşa gelip, bu oyunu kimin yaptığını anlamaya çalışır.
-Tanınma ve Yaptırım:
Şaban'ın tosun paşa olmadığı ortaya çıkar. Eski görevi olan yaverliğe döner.
-Bitiş:
Yeşil vadi tosun paşa ve Leyla'ya evlilik hediyesi olarak verilir. Tellioğlu ve Saçısından ailelerinin Yeşil Vadiye girişi yasaklanır.
Yorumlar
Yorum Gönder